Kabil’den Celalabad’a Afganistan

Ocak 2007

Kabil’e kar inmemiş fakat soğuk inmiş, yağan yağmurdan her taraf çamur içinde. İHH’nın Afganistan koordinasyonunda yardımcı olan, Dr. Hamit’ten Kabil’deki büro adresini aldım. Dışişleri Bakanlığı’nda çalışan Konya İktisat mezunu Mukaddes’i aradım. Evini buldum. Gece üniversite öğrencisi Takharlılarla kaldım. Saat 10’a kadar elektrikler kesik. Gençlerle çay sohbeti yaptık. Mukaddes geldi. Eşi de tıpta öğrenciymiş. Eski Adalet Bakanı Abbas Kerimi ateş alımı şipşaklığıyla ziyaretime gelip, kurdukları yeni partinin toplantısı için ayrıldı. Geç vakte kadar oturduk. Sabah çayından sonra Celalabat garajına gitmek için bir taksi tuttum. Yol güvenliğinden dolayı gitmememi tavsiye edenler vardı. Pakistan sınırı olduğu için şehirde riskli diyenlere “Eğer bu sözlere aldırırsam, kendime güvenim kaybolur. Geri dönüşte hüzün yaşarım.” dedim. Taksiden çamur içine indim. Otobüsler, midibüsler, taksiler müşteri peşindeydi. Bir genç “Celalabat’a mı?” dedi. “Evet” dedim, taksici “Corolla’ya tek yolcu bekliyordum.” deyince “Tamam” dedim. Elimde sadece hediye paketlerim olduğu poşetle fotoğraf makinemin çantası vardı. Son yolcu olarak taksiye bindim. Daha önceki gelişimde Kabil’in bu tarafına geçmemiştim. 1992’de Gülbeddin Hikmetyar’ın tuttuğu ve Kabil’i ateş altına aldığı taraftı. 1996’da ise Taliban’ın sökün edip geldiği tarafta aynı yerin güney tarafıydı. Pakistan’a kadar uzanan Paktiya, Host bölgesinin başladığı dağlara kadar uzun bir düzlük vardı. Yol çalışmaları vardı, yeni okullar yapılmıştı, taksi bozuk yollara dalıp çıkarak yola çıktı. Dağlara dayandık. İşte o an değişen tabiat gibi gönlümün frekansı da değişti. Yirmi yıl öncesinin Cihat aşkı sevdası mücahitleri, cihat atmosferine kapıldım.

Cihat dağlarının vadisindeki asfalt yolda Toyota bir araçla gidiyordum. Hangi kaya arkasında hangi mücahidin gözleri vardı. Hangi tepede bir mücahit sıkışıp kalmış, vurulup sıcak kanları kayalardan aşağı akmıştı. Bu duygu atmosferinde sesimi duysalar hüzün ve sevinç karışımı, ağlamak istiyordum. Duygularım daha dün gibi onların duygularına, görgülerine karışmıştı. Bu asfaltı geçmek tepelerin birinden inip diğerine çıkmak için bütün günü geçirip gece karanlığına kadar heyecan yaşanıyordu. Sarp dağların arasında kayalar yontularak 1963’de açılmış yolları tünelleri hızla geçiyoruz. Tarihi özelliğinin değeri olmasa Hayber Geçidi bu geçtiğimiz tünellerin geçitliği yanında bir hiç kalırdı. Şehit Ahmet Şah Mesut’la, Gülbeddin Hikmetyar’ın 1995 sonunda anlaşma görüşmeleri için bir araya geldiği, Serobi Elektrik Santrali’nin önünden geçiyoruz. Mesut’un şahadetiyle Afganistan’ın yetim kaldığına ve cihat döneminin noktasının konduğuna inanıyorum. Hikmetyar’sa –Benim olsun hepsi- kavgasını hala Kunar Dağları’nda bir umut olarak sürdürüyor.

Serobi Kasabası’nda mola veriyoruz. Tezgâhlarda her biri bir kilo gelen narlar satılıyor ve büyük tavalarda balık pişiriliyor. Duran taksinin yolcuları balıkçılara oturuyor. Bense sağı solu dolaşıp, tezgâhların Serobi’nin resimlerini çekiyorum. Şoför beni de yemeğe çağırıyor. Fakat yolculukta yemek yememek benim prensibim. Nar suyu dahi içmiyorum.  

Hareket ediyoruz. Nehirden oldukça yüksekteyiz. Özellikle karşı kıyıdaki yeşil alanlara dikkat kesiliyorum. Yeni bir düzlük sağımda dağlar, işte Çarbağ solda. Kabil nehrini şimdi ince ince seyrediyorum. Yirmibeş yıl önce indiğim yamaçlar, öğle yemeği yediğimiz köy, geçmeye çalışıp ta nehre mağlup olduğumuz yer.  Çarbağlı Mücahidler ve şehitler bir daha görmediğim nice gençlik arkadaşımı dumanı tüten anılar olarak heyecanlı bir aceleyle çözmeye çalışıyorum. Çünkü şoför hızlı gidiyor. O günlerde buradaki köylerin hepsi boştu, yoldan gelip geçen yoktu. Şimdiyse evler, köyler, hayvan sürüleri, iş makineleri ve gelip giden araçlar hafızamdaki kareleri bozuyordu. Torgar’ın burnuna doğru ilerliyoruz. Arazi daraldı yol yeniden yontulan kayanın içine girdi, kısa tüneller başladı. Solda Derunte Barajı güründü ve balık lokantaları da dizi dizi solumuzu kapladı. Deruntedeki son tünelden çıkınca Afgan krallarının kışlık şehri, eski kervanların Orta Doğu’dan, Anadolu’dan, İran’dan gelipte zorlu Hayber geçidine dayanmadan önceki son nefelendikleri şehir, Celalabat karşımızda bütün güzelliğiyle göründü.

Solda Celalabat Üniversitesi vardı, yollar asfaltlanmış. Girişte köprü inşaatı var. Sağda Sorhrut başlıyor ve kalabalık bir trafik var. Taksi şehir merkezinde indirdi. Un pazarını ya da en büyük pazarı sordum ve yürümeye başladım. Elimde hiçbir adres yoktu. Mutlaka bir tanıdık bulurum. Birini bulunca da pek çoğunu bulurum. Önce kimi sorayım. Emanullah’ın un dükkanı vardı. Tabii on bir yıl önce geldiğim pazarın çok küçük olduğu zannım dolaştıkça hezimete dönüştü. Sonra Çapliyarlı bir esnaf buldum: “Burada iki Emarullah var. Biri ben, öbürü de tebliğci, olabilir mi?” dedi. “O zamanlar tebliğci değildi” dedim. Adama sorularım ümitsiz cevaba dönüşünce en son olarak Elektrik Kurumunu sordum. “Şu yan taraftan sola dön, köşeden sağ yap devam et.” dedi. Yürüdüm ve Kurumu buldum. Kapıda silahlı üç nöbetçi genç vardı. Eski Kurum müdürü Encinir Miraceddin’i aradığımı söyledim. “Şu anda kurum paydos etti” dediler. “Nereden tanıyorsun?”. “Ben Türkiye’den geldim kendisi eski arkadaşım ve bulmalıyım. Nöbetçi memurda telefonu olabilir mi?”. Gençlerden biriyle içeri gittik, evet üç nöbetçi memur vardı önce birbirlerine baktılar. “O burada oturmuyor” dediklerinde “Arkadaşlar telefonu varsa arayalım” dedim. Biraz gönülsüzce telefon numaralarını buldular. İki numaraya da ulaşılamıyordu sonra Ramazan adı geçti. “Evet tanıyorum. O nerede?” dedim. “Mesai bittiği için gitti yarın sabah gelir.” dediler. “Arkadaşlar vakit erken o zaman bir taksi tutup Kaklak’a gitmem lazım.” Dedim. Adamlar biraz daha gevşediler. “Yahu şurada bir yerde onun arkadaşı vardı, bir soralım”.

Kurumun karşısında bir iş hanına girdik. Han sahibi “Encinir Seyb buralardaydı fakat yukarıda oğlu var”, dedi. İş düzeliyordu. Üst kattan bir genç koşarak indi. Evet, babasından kareler aksediyordu, kendimi tanıtınca sarıldı. “Babam çok bahsediyordu sizden” dedi. Yukarı çıktık. Serili bir odaya girdik. Muhammed, İktisat’ta öğrenciymiş. Daha küçüğü İsmail de lisede okuyormuş. Babaları eski arkadaşlarıyla bir toplantıya gitmiş. Ulaştılar. O an takside unuttuğum hediyelerin bulunduğu torbayı hatırladım. Muhammed’le beraber bir umut indiğim yere gittik. Epeyce dolaştık fakat bulamadık. Eli boş kalmaktan dolayı üzüldüm.

Miraceddin geldi. Sonra Emanullah, evet tebliğci oymuş. Benim hatıralarımdaki genç Emanullah artık elli yaşında ihtiyarlama, gençliğini kaybetme moduna girmiş bir adamdı. Sonra İbrahim geldi, oturduk, anıları tazeledik. Akşam namazından sonra Star geldi. Onu görmeyeli 20 yılı geçmişti. O zaman sağ bacağı alçılar içinde hastanede yatıyordu. Topal kalmış, aksayarak geldi, sarıldı ve ağlamaya başladı. “Bir daha, görüşmek varmış” diye ağlıyordu. İşte Cihat dönemi arkadaşlığı buydu. Sonra hep beraber oturduk. “Peşaver’den sonra beni Lahor’da hastaneye gönderdiler. Duydum ki orada Türkler varmış, haber gönderdim, geldiler. Hangi hastaya kan lazım olsa çıkıp geliyorlardı. Çok iyilerdi”. Ben “Orada da rahat durmamışsın, isyan çıkarmışsın, koltuk değnekli, sandalyeli, mücahitler olarak hastaneyi ele geçirmişsin” dedim. “Evet, öyle bir isyanımız oldu. Benim evim üniversitenin yanında yol üstüne birde bakkal açtım. Artık gelip geçerken önce beni bulacaksın. Misafirim olacaksın”, dedi. Ertesi gün Deruntede balık yemek için geleceğimiz sözünü verdik. Misafirleri sabah buluşmak üzere yolcu ettik. Kaldığımız odayı bina sahibi Miraceddine, şehre gelince yer aramaması için tahsis etmiş. Okula giden iki oğlu da burada kalıyordu. Lise mezunu, üçüncü oğlu işsiz olunca kendine koruma yapmış.

Sabah namazı için camiye çıktık. Camiden dönerken dükkanlar açılmaya başlamıştı. Yol kenarlarındaki küçük tezgahlarda mal satan sebze ve meyveciler, tezgahlarının üzerini donatmaya başlamışlardı. Odaya çıktık. Çay hazırdı. İki ayrı tabakta yağda pişmiş ikişer yumurta vardı. İbrahim, Emarullah, Sultan Mahmut’ta geldi. Her gelen çaya ilave oldu. Yumurta sayımız aynıydı bir parça ekmek kopartan yumurtaya banıyordu. Yirmibeş yıl önceki sadelikten hiçbir şey kaybolmamıştı. Modernitenin en büyük kırk katırı lüks ve israf girdabı, Afganlıları henüz pençesine alamamıştı. Ben “Abdul Cabbar nerelerde,” dedim. “En son Hugyanı Kaymakamı olmuştu. Orada eski bir emniyet görevlisi bir okulu kundakladı. Cabbar, Emniyet Müdürü ve İlçe Milli Eğitim Müdürü makam arabasına binip, yanan okula bakmaya gidiyorlar, yola döşenmiş uzaktan kumandalı bir mayın patlatılınca Cabbar şehid oldu” dediler. “Emarullah, Allahu alem şehid ya değil”. “Peki Taliban mı yaptı.” “ Hayır husumet, fakat her olayda olduğu gibi o da Taliban’ın hanesine yazıldı.”

Abdul Cabbar, Cihat Dönemi’nin Sorhrut bölgesindeki önemli Cihat komutanlarından biriydi. 1995’de mücahit hükümeti zamanında Sorhut’un kaymakamıydı. 1997’de Taliban’ın elinde esir olarak Kandahar’daydı. Bu Ramazan’da ise bir husumet tuzağındaki Rahmet-i Rahman’a kavuşmuştu.
Öğlen yemeğinde Derunte’de buluşmak üzere İbrahim’le beraber dışarı çıktık. Celalabat FM Radyo bir medrese ve Kuşkek’teki şehit komutan Abdulhadi’nin kabrini ziyaret edecektik.

Sabahın bu erken saatinde çocuklar sokak oyunlarına başlamıştı. İnşaat için taşlar yığılmış olan bir cami arsasında, yüz kadar çocuk oturmuş okula gitmeden önce sabah derslerini alıyorlardı. Bundan sonrada çocuklar okula gidiyormuş. Sabahın bu erken saatinde Afganistan'da hayat sabah namazıyla başladığı için sabahın erken saati değildi. İbrahim bir kapıyı dövmeye başladı. Beyaz elbiseleri içinde bir delikanlı kapıyı açtı. Bizi içeri buyur etti. Büyük bir oturma salonuna girdik. Bütün duvarlar kitaplıktı; ciltli kitaplar. Bu cihat diyarında ilk defa böyle bir kütüphaneyle yüz yüze gelmiştim. Büyük bir iştahla kitapları incelemeye başladım. O sırada asıl sahibi hane geldi. Kurmuş olduğu FM Kanal’ı üzerine konuştuk: “Tefsir dersi ağırlıklı yayın yapıyorduk, Amerikalılar rahatsız olmuş, frekans iznimiz olmadığı için yayınımızı kestiler, yeniden açmak için çalışıyorum, bu adamların bizim yayınımıza katlanmaya dahi cesaretleri yoktur.”
Celalabat şehri, tarihin her döneminde mağrur, zengin, güzel bir şehir. Hindistan Buharat yolunun ya da bütün fetih ordularının geçiş yolu üzerinde Hayber geçidine ulaşanlar ve Hayber geçidinden inenler, burada ilk istirahatlarını yapıyor, sabahlıyor ve yola devam ediyor.  Hindular için de kutsal yerler olduğu gibi Afgan tarihinin son ikiyüzelli yıllık krallık döneminin kışlık şehri. Sorhrut Ulusvalisi (ilçesi) Celalabat’ın hemen dış mahallelerinden başlıyor, bağlık, bahçelik, sulak arazisi ekim dikime en müsait, çift ürün alınan bir belde. Araçla Sorthrut’a gitmek; cihad döneminde günlerce yürüyerek ancak geçebildiğimiz bu bölgeyi, şimdi teknoloji ürünü bir araçla katedecektik. Çok heyecan vericiydi fakat kafamdaki anılarımı da zedeliyordu.

İbrahim: “Diğer hiçbir bir cephe, şehre bu kadar yakın değildi. Onun için biz burada çok şehid verdik.”, diyor. Geçtiğimiz yolları ince ince gözlüyorum. İbrahim’de burayı hatırladın mı, şurayı hatırladın mı, diyor, yol tamamen asfalt yapılmış, araç trafiği kadar yaya trafiği de çok yoğun. Kuşkek’e saptık: Arabadan indik yürümeye başladık. Yaşlı bir adamla üç genç büyük bir dut ağacını kesiyorlardı. Adam, şehit komutan Abdulhadi’nin amcasıydı. Yılları geri çevirince o beni bende onu tanıdık. Ağacın kesilmesine üzülmüştüm. Altında çok uyumuştuk. Küçük bir bahçenin ortasında mütevazi bir kabir vardı. İşte o yiğit komutan şu çakıl taşlarının altındaydı. Uzun süre orada oturdum. Rasullullah’ın “Siz onları görmezsiniz de onlar sizi görür ve duyar” hadisine binaen oturdum ve konuştum onunla.

Sonra İbrahim’le üniversitenin önüne indik Star’la buluştuk.

Celalabad şehrinin Güney çıkışında kurulmuş olan muhacir kampında iç göçten gelen dörtyüz ellibin kişi yaşıyordu. Yoksulluk yoldan geçerken görünüyordu. Devam eden iç savaş bu insanların topraklarına dönmesini engelliyor yokluğa, yoksulluğa rağmen kamplardan ayrılmıyorlardı.

Derunte’nin kenarında otururken Miraceddin barajın karşı kıyısındaki evleri gösterdi: “Orada Arap aileler oturuyordu. Amerikalılar bombaladı, hepsini acımasızca katletti” dedi. Akşam kalmak için Emanullah’ın evine gittik. Buraya Mevlevi Halis ailelerinin mahallesi diyorlar. Sabah namazından dönerken evlerin içine oturduğu arsaları adımladım. Elli adıma, elli adım. Yüksek duvarlarla çevrilmiş yüzlerce ev. Bütün aşiret burada kalıyor. Namazdan sonra Celalabat’a döndük. Pakistan’da Muhacir kampında oturan Kari Seyb’de gelmişti. Kabil’de oturan Celalabatlı eski dostların telefonlarını aldım. Kari Seyb “Seni yalnız göndermem Kabil’e beraber gideceğiz” diyordu. Afganlıların bu dost canlılığı ayrı bir olaydı.

Not: Yazımızın devamı “Afganistan Konuşmaları” adı altında devam edecektir.